1853 yılında, İstanbul’da ilk Türkçe jeoloji kitabı basılmıştır. Bu kitap, Nérée Boubée tarafından 1833’te Paris’te ‘Tarım ve Sanayiye Uygulamalı, Herkesin Ulaşabileceği Popüler Jeoloji’ adı ile yayımlanmış olan kitabın çevirisidir.
Çeviri, doğrudan Fransızcadan değil, Mısır kaynaklı bir Arapça tercümeden yapılmıştır. Türkçe çeviriyi yapan Rusçuklu Mehmet Ali Fethi Efendi’dir ve bu çalışmasına İlm-i Tabakatü’l -Arz’a kaynaklık eden Gelogie Populaire’in yazarı olan Nérée Boubée(1806-1863), bir Fransız doğa bilimci, entomolog ve jeologdur.
Boubée’nin jeoloji kitabı, 1842 yılında Arapça’ ya çevrilerek Mısır’da Bulak Matbaası’nda ‘Yerkürenin Yapısını Bildiren İlim Hakkında Beğenilmiş Sözler’ başlığı ile yayımlanmıştır.
(Nérée Boubée)
Geologie Populaire’in Kahire’de yapılan Arapça çevirisinden yaklaşık on sene sonra, Rusçuk’lu Mehmet Ali Fethi Efendi ismini vermediği aziz dostlarından birisinin önerisi üzerine Ahmet Fayid Efendi’nin çevirisini Türkçe ’ye aktarmış ve kitap 1853’te İstanbul’da basılmıştır.
(Nérée Boubée'nin kitabının başlık sayfası)
İlm-i Tabakatü’l-Arz’ın başındaki sunuş yazısına göre, çevirmenin tam adı es-Seyyid Mehmet Ali Fethi ibn Osman bin Ahmet bin Muslihiddin el-M’aruf bin Ruscuki’’dir. Alit Fethi Bey’in bu çeviriyi gerçekleştirmesinde ki etken unsur bilim ve eğitimi geliştirmek için yeni açılan kurumlara üye seçilmesidir.
(Ali Fethi Efendi'nin İlm-i Tabaktü'l Arz(İstanbul, 1853) adlı çevirisinin başlık sayfası)
Ali Fethi Efendi tercümesinde jeolojinin konusunu, tanımını ve yararını şu şekilde belirtmiştir:
Bahsi geçen bilimin konusu: Jeoloji biliminin konusu yerküredir. Yani bu bilimde yerküre konu alınır ve bütün özellikleri, yani nasıl meydana getirildiği ve başından sonuna kadar meydana gelen tüm değişiklik ve başkalaşımlar, içinde ve dışında meydana gelen madde oluşumları ve bunların tayini onunla açıklanır ve anlatılır.
Ali Fethi Efendi’nin dili, halk kitlelerinin kolayca anlayacağı bir dil değildir. Herkese fayda sağlaması için çevrildiği belirtilen bu kitap, Arapça terim ve tamlamalarla doludur.
Bu durum, çevirinin Arapçadan yapılmış olmasından kaynaklanmıştır. Ali Fethi’nin kendi dil ve üslubuyla da bağlantılıdır.
Kaynakça:
ŞENGÖR, A. M. Celal, Osmanlı'nın İlk Jeoloji Kitabı ve Osmanlı'da Jeoloji'nin Durumu Hakkında Öğrettikleri
-SİRA, Hüseyin, Rusçuklu Ali Fethi Efendi Hayatı ve Eserleri
コメント